HERGELE
Hergele
deyip geçemezsiniz. Orada iyice soluklanacak kadar durmak gerekir. Hepsi bir
yana, hergelenin kurulumu ve dağılımındaki düzen, insanoğlunun hayvanoğlundan alacağı derslerle doludur. Ne var ki, Adana Malı Hergele ile Türk Dil Kurumu’nun tarif ettiği hergele
farklı kavramlar olup bana göre asıl hergele bizim hergeledir. Hergelecilik de, yaklaşık 55-60 yıl
kadar önce tarihe karışmış gizemli bir meslektir.
İşbu
karmaşık girişten sonra gelelim sadede...
Türk
Dil Kurumu “Hergele” için iki anlam
vermiş: 1) Binmeye veya yük taşımaya alıştırılmamış at veya eşek, 2)Terbiyesiz,
görgüsüz kimse.
Haşa,
sümme haşa, bizim hergelemizin bu iki tarifle de zerre kadar ilgisi, ilişkisi
yoktur. İçinde at veya eşek bulunmaz. Tamamen sığırlardan oluşmuş akıllı-uslu hayvanlar topluluğudur.
Ufkunda ne terbiyesizlik, ne de görgüsüzlük bulunmaz. Yalnııızz; hergele içinde bazen ve hiç beklenmedik
zamanda bir veya iki tane hergele çıkar ki, bunlar koca bir sürüyü
isteyerek ve bilerek uçuruma sürüklemekten çekinmez. Hergeledeki bu tür
hergelelere “hergele” denmesi
caizdir. Bir de şunu biliriz; bir boklu dana, bütün sürüyü kirletir… Bu da çok doğru, pek yerinde bir
saptama.
Hergeleci,
İnekçe bilen, inek ruhundan anlayan mütevazı fakat maharetli biridir.
Kargaların kahvaltı saatinde kentin bir uç mahallesinde ayaklanıp “Havvvah!..” veya buna benzer bir ses
çıkarır. Bunun İnekçe karşılığı “Hadi
arkadaşlar, yola çıkıyoruz”dur. İnekler, inek olduklarından hergelecinin
anlamsız çağrısına tereddütsüz saygı gösterir. Hemen yakın avlulardan bir anda
sekiz on inek belirip düzgün biçimde yola koyulur. Bundan sonra her iki iç evi
geçerken bir, üç, beş; artık o avluda kaç hayvan varsa, sanki önceden telefon
edilmiş te hazır olmaları istenmiş gibi sürüye katılır. Bunlarda mantık filan
aranmaz. Sığırtmaç ne isterse, hiç düşünmeden kutsal emirmiş gibi yerine
getirirler. Böyle, böyle, diyebilirim ki yarım saatte birkaç yüz ineklik,
düzgün sıralı kocaman bir sürü, nafakalarını çıkaracağı yeşil alanlara doğru
yol alır. Bunlar için işkembeyi dolduracak ot ve yeterince su büyük nimet
sayılır ve bunları hergeleciye borçlu olduklarına inanırlar.
Bütün
bu gelişmeler olurken hergeleci arada sırada “Ooohha!.. Haa’… Hööv!..”
gibi sesler çıkarır. İnek dilinde bunlar “Düzgün
yürü!.. Önüne bak!.. Sırayı bozma!.. Peşimden yürü!..” gibi komutlar olmalı
ki, sürü gerçekten nizam ve intizamını asla bozmaz. Uzun bir yürüyüşten sonra
inek ahalisi otu, suyu olan ve kimsenin rahatsız edilmediği, kimsenin de
rahatsız etmediği alanlara gelip yayılmaya
başlar. Yayılmak, Adanaca’da,
hayvanın kırda-merada beslenmesi anlamındadır.
Ben nafaka paylaşımının insanlar arasında bu kadar sessiz, bu kadar
karşılıklı saygı ve düzen içinde yapıldığına asla tanık olmadım.
Gün
batımına yakın Hergeleci yine İnekçe
komutlar verir ve sürü sıraya girip geldiği yoldan geri döner. Bu kez memeleri hayli şişkindir ve
sağılmaya amadedir. Mahallelere girerken, her inek hangi kapının malı
olduğunu bilir ve kendiliğinde ayrılıp evine, bağlanacağı kazığın yanına gelir.
Bir bakıma, sabahki kurulumun tersi işlemektedir. Bu kez sürü ilerledikçe
kendiliğinden ayrılan hayvanlar nedeniyle sayı ha bire azalır ve nihayet
hergelecinin ilk ayaklandığı yerde biter. Evine dönen inek, “Ohh,
bugün de karnımız doydu, başka ne isterim ki…” deyip ahırında geviş
getirmeye başlar. Bu sırada güneş batmak üzeredir ve yüzlerce evin avlusunda (her damlası organik) süt sağılmaktadır. Aynı
sürü, gün doğarken yeniden toplanacaktır kuşkusuz.
Her
ne kadar süt buzağının, dananın hakkıysa da, buna dikkat edilmez, paraya
çevrilir. “Ne kadar süt, o kadar para”
kabul edildiği için de, inaklar ha bire sağılır da sağılır…
Laf
aramızda, insanlar arasında da felâketi
“Mükâfat” gibi gösteren hergelelerle tarih boyunca karşılaşılmış ve halen
de bazı toplumlarda karşılanmaktadır. Yüce Tanrım milletimizi hergeleden ve
hergelecilerden korusun.
