GRAMOFON

PİKAP- Sİ Dİ

Gramofonun
son dönemlerini anımsarız. Bizdeki, dışı bordo kadife kaplı sandık tipiydi.
Sesi oda içinde rahatça işitilebiliyordu ama ayrıca boru takmak için adaptörü
de vardı. O zaman megafon’a boru diyorduk. Daha eski tiplerin tamamı
boruluymuş. Gramofonu tarife gerek yok.
Son yıllarda Çin malı “güya gramofon”
diyebileceğimiz cihazlar ithal edildi. Daha çok ev dekorasyonunda kullanıyor.
Gençler için yazma ihtiyacını duyduğum yanı, elektrikle, pille, bataryayla ilişkisi olmaması. Plâğı çevirmek
için kolla kurulan zemberek, kayıt çizgilerini okuyan iğne ve iğnenin bağlı
olduğu, titreşimi  sese çeviren diyafram.

Kıymetli
ev eşyalarından sayılır,  özenle
kullanılırdı. Taş plâk dediğimiz,
sertleştirilmiş zift esaslı disklerle çalışırdı. Dakikada 78 devirle döndürülmek
üzere hazırlanırdı plâklar. Gramofonun tablası daha hızlı veya daha yavaş
dönerse,  doğru düzeyi yakalamak için
artı-eksi etki yapan sürgüsünden yararlanılırdı.

1952
veya 53 yılında evimize radyo geldikten sonra gramofon çantamız kapatılıp
karyola altına konuldu. Sonradan eskiciye satılmış. Dursaydı, bugün mükemmel
antik eşya sayılırdı. Cihaz gitti ama taş plaklarımız uzun süre durdu. Galiba Odeon ve Columbia isimli firmalar tarafından üretiliyordu. Bir de Sahibinin Sesi marka plâklar aklında.
Logosu da gramofon başında sahibini dinleyen köpekti.

Plâklarımızın
bir kısmı soyadı yasasından önce kaydedilmiş olmalı ki, ortadaki yaldız baskılı
etiketlerinde sanatçılar Bey ya da Hanım olarak belirtilirdi. Örnekler
vereyim: Müzeyyen Hanım – Talihim
olsaydı yarim olurdun- Kadın Sesi, Safiye
Hanım – Yanık Ömer – Kadın Sesi , Münir
Nureddin Bey – Tereddüt – Erkek Sesi…

Radyolar
yaygınlaşırken pikap dediğimiz plâk-çalarlar devreye girdi. Plâklar elektrikli
motorla ve kontrollü biçimde döndürülüyor, ses kaydı da radyo hoparlörü
üzerinden aktarılıyordu. Gramofona göre çok daha nitelikliydi ve çok uzaklardan
duyulacak kadar da güçlüydü. Pikaplı
Konsollar yaygınlaştı. Ceviz kaplama büyük konsolların ortasındaki , alttan
menteşeli kapağı açınca plak önünüze gelirdi. Radyo, konsolun üstünde dururdu.  Altmışlı
yıllarda 45’lik plâklar müzik dünyasında devrim yarattı. Dakikada 45
devirle çalıştığından ve plastiğe basıldığından taş plaktan çok daha küçük, çok
daha ince ve çok daha dayanıklıydı. Eski plaklar tırnakla bile çizildiğinde
bozulur, en ufak bir çarpmada kırılırdı. Ucuzdu da. Ayrıca, motorlu araçlara da
bu plâklarla çalışan küçük pikaplar takılabiliyordu.

45’likler
dönemindeki diğer önemli atılım da üst üste açılan kayıt stüdyolarıydı. Kendine
güvenen parasını verip plâk çıkarıyor, tutulursa bu kez plâkçılar tarafından
para yağmuruna tutuluyordu. Sebzecide,
eskicide gördüğümüz tekerlekli tablalar artık plâk satıcılarının aracı olmuştu.
Transistör sayesinde bangır bangır bağırtılabilen hoparlörlerle yeni plâkları
tanıtarak sokak sokak dolaşırlardı. Celâl Şahin’in tekelinde bulunan mizâhi
müzik, bazı komedi sanatçılarını da harekete geçirmiş, yeni bir tür
yaygınlaşmıştı.

Sonradan
çıkan 33 Devirli “uzun-çalar” plâkların
her bir yüzüne sekiz - on parça kayıt yapılabiliyordu. Ardından kasetler girdi piyasaya… Tek yüzü bir
saatte döndüğü için bir kasetle iki saatlik kayıt söz konusuydu. Çok çabuk
yayıldı. Bu kez de pikapların pabucu dama atıldı, kasetçalarlar motorlu
taşıtlar dahil her tarafa yerleşti. Her sokakta görülen kasetçiler esnafı yeni
bir sınıf olarak esnaf arasında önemli yer aldı.

Bizden evvel, Edison’un 1877’de icat ettiği fonoğraf varmış. Ardından biraz daha gelişmişi olan fonofon yapılmış. O da gramofon olarak geliştirilmiş. Bizler; gramofon, pikap,, kaset çalarla birlikte 75’lik, 45’lik, 33’lük plakları ve kasetleri gördük. “Yeni yetmeler ise Si-Di (CD’yi İngilizce böyle okuyoruz ya) devrini yaşıyor” diyecektim, durdum. Aklıma geldi, tırnak kadar cihazlar kulaklıkla size saatlerce kayıt dinletebiliyor. ( Yazar: Nurettin ÇELMEOĞLU7