DUT SAVANA SİLKELENİR PALA İSE SEDİRE SERİLİR
Önceki
yazılarımızdan birinde söz vermiştik. “Savan ve paladan bahsedeceğiz” diyerek.
İnanıyorum ki, bundan 40-50 yıl öncesine dek evinde savan olmayan Adanalı tek
bir aile yoktu. Savan bir ev kadınının
eli-ayağı gibiydi. Yere yaygı derseniz, savan işe yarardı. Yatak-yorgan yığınını gözlerden
saklamak için de savan can kurtarırdı. Yer sofrasında da savan bir numaralı
temizlik aracıydı. Çor-çocuk yuvarlak sofra tahtasının etrafın oturduğunda, yere
serili savanı dizlerinin üstüne çekerek halıyı, kilimi yağ gibi, salça gibi
kirleticilerden korumuş olurdu.
DUT SİLKELENECEK YİNE
SAVAN GEREK
Küçük
halamın avlusunda iri yapraklı çok güzel bir dut ağacı vardı. Beyaz meyvesi, nah şu baş parmağım gibi
iri-iri olurdu. Lezzetine doyum olmazdı. Her sabah kahvaltı sonrası ağaca
tırmanıp doyasıya yerdim. Belki de bu
yüzden, yıllardır ellerimle koparmadığım duttan uzak durur, tesadüf ederse alt
dallarda bulduğum dutla yetinirim. Bazı günler, aile kadınları ve çocukları
toplanıp dut silkelememi isterlerdi. Ağaca tırmandığımda, dallardan birinin
altında birkaç kişinin gerdiği savanı görürdüm. Kendimi emniyete aldıktan sonra
da o dalı topuklamaya başlardım… Sen misin topuklayan, Allah sizi inandırsın, o deli deli yağan dolu var ya, işte öyle
dökülürdü canım dutlar. İki, bilemediniz üçüncü daldan sonra savanda
kilolarca dut olur, millet başına çöküp doyasıya yerdi…
O SAVANLAR ARTIK ASLA
BULUNAMAZ!
Zamanımızın
savanı, sadece Karaisalı’da yetişen ve kendiliğinde sarımsı kahverengi sarısı rengindeki pamuk olmazsa asla yapılamaz. “Sarı koza” denilen pamuk artık
ekilmiyor. Tohumunu çok aradım, rast gelemedim. Bugün olsa, normal pamuğun en
az üç katı fiyatla satılabilir. Çünkü asla solmayan niteliğe sahipti. İşte, o pamuktan eğrilmiş iplik ve normal beyaz
pamuk ipliği (yerel adıyla tırlık)
kullanılarak dörder, beşer santim
kalınlığındaki sarı-beyaz şeritlerle dokuma yapılırdı. Culfalık veya ıstar denilen
el tezgâhlarında ancak 60-70 santim eninde olunca da, iki üç parçası birleştirilerek
genişletilirdi. Çok yazık oldu çok; şimdi o pamuğun artık ekilip dikilmemesi
ülke adına, telâfisi olmayan ciddi bir kayıp.
SİZ HİÇ PALAYA OTURDUNUZ
MU?
Ben
oturdum. Kirevite de serilirdi, sedire
de, minder üstüne de. Yoğurt mayalandığında da sıcak tutacak örtü görevi
verilirdi. Bir de eşiklerde, salondan odaya halılar arası bağlantı olarak da
kullanılırdı. Bu pala, kılıç-bıçak
ailesiyle ilgisiz, yine bir dokuma ürünüydü. Ham maddesi evlerde
üretilirdi.
Bir-iki
kez de evimizde üretildiğini hatırlarım. Amcamın eşi, Döşeme Mahallesinin
kızıydı ve Giritliler arasındaydı evleri. Onlardan bazı şeyleri öğrenmişti. Ev
ekonomisinde başarılı uygulamaları vardı. Annemin aklına girdi, eskimiş
elbiseler biriktirildi. Birkaç akşam birlikte o elbiseleri şeritler halinde
kestiler. Parçaları da birbirine teğelle bağlayıp 25-30 santimlik toplar haline
getirdiler. Akrabadan birine teslim edilen toplar bir hafta kadar sonra,
çeşitli renklerden şeritler halinde dokunmuş yaygı olarak geldi. Pala dedikleri
bu imiş…
Bir
süre sonra, şimdiki Kocavezir İş Merkezinin bulunduğu alandaki denilen pazar
tarafına gittiğimde nasıl yapıldığını gördüm. Burada el tezgâhı olan
dokumacılar vardı. Getirilen kumaş şeritlerini, yakın renkleri bir araya
toplayıp masuralara sarıyorlardı. Bu makaralar mekiğe yerleştirilerek
kullanılınca, renk renk şeritlerle oldukça zevkli ürünler yapılabiliyordu.
Yanılmıyorsam 1980’lerde moda olmuştu… Sosyete, yepyeni kumaşlar alıp keserek dokumacılara götürüyor, lüks palalara sahip olabiliyordu. Şimdilerde ise… Siz sağ ben selâmet; artık o da yok!.. Çok şey gibi tarihe gömüldüüü, kayboldu, gitti!.. ( Yazar: Nurettin Çelmeoğlu)
