İKİ DİRHEM İLE BİR ÇEKİRDEK
Çocukluğumda
bağlarımız bağa benzerdi. Akrabadan
Abidinağa’nın yeri Kireçocağı bağlarındaydı. Yaşlı,
kocaman harnup ağacının meyvesine bayılırdım ve bu nedenle her yl bir sepet
dolusu kısmetim gelirdi.
Babam
“Bir gram bal için bir çeki odun
çiğnenmez” diyerek itiraz etse de babaannemin “Karışma, çocuk severek yiyor. Bunun faidesi çok” dediği için de
tepkisini yumuşatıp kafasını “Allah,
Allah!.. Hayret!..” anlamında tek yöne sallamakla yetinirdi.
Yaşamımdaki
yeri pek önemli olan Bağ Dönemi sona erdikten sonra uzun süre harnupsuz kaldım.
Derken, 1966’da Kadıncık Baraj ve
santrallerinin proje ve kontrol müşavirliğini yapan Belçikalı Firmada tek
Türk olarak çalışmaya başladım. İş yerim
ve bir dönem kaldığım lojman Torosların sevimli bucaklarındaydı. Merkez
Şantiyemiz Şamlar (Şimdi Meşelik), Manaz (Şimdi Beylice) ve Kızılçukur köylerinin ortasındaki derin
vadideydi.
Günlerden
bir gün, odacımız yanıma gelerek kulağıma yanaşıp “Haraç yen mi?” diye sordu. Şantiye kurulurken köylülere “Bana aklı başında, kafası çalışır, laftan
anlayan odacı lazım” demiştim. “Beşi
bitirimiş, şahadetnameli (ilkokul mezunu demektir) Avare Memet tam size göre. İstanbul’da da çalıştı” demişlerdi.
Mehmed’in söylediklerini yanlış anladığımı düşünerek tekrar ettirdim. Yanlış
yok; haraç yemek isteyip istemediğimi soruyordu.
Bir
süre sorunun neye dayanmış olabileceğini düşündüm. İşe girmek için adını
yazdıran yüzlerce köylüden alınabilecek “hanut”
olabilirdi belki. “Nasıl oluyor bu
haraç?” diye sordum. “Sen haraç yen
mi yemen mi, onu söyle. Burada haraçtan çok ne var!..” demez mi, merakım
arttı. Gözünün içine bakıp duruyordum ki Mehmet penceremin karşısındaki yamacı
gösterip “Baksene, ağaçlar haraç dolu.
Köylüleri görmüyon mu? Toplayıp Mersin’de satıyor” dedi. Aynı anda da
zihnimde yüzelli mumluk lamba yanıp söndü.
Haraç, harnubun yerel adı olabilirdi. Nitekim öyleymiş de… Anlayacağınız, Kadıncık şantiyelerinde
geçirdiğim 8 yıl içinde haraçtan bol bol nasiplenmiştim.
Yıllardır
şöyle çiğnenebilir harnupla karşılaşmış değildim. Geçenlerde Tekir’de gözüme
çarptı. Birini kırıp çiğnedim; eski harnupları andırıyordu. Büyük sevinç ve
heyecanla bir miktar aldım. Şimdi her gün iki-üç tane yiyerek nefis körletiyorum.
Vakıa, çiğnemesi zor, sık aralıklarla yer almış sert mi sert çekirdeklerini
ağızda ayıklamak da pek kolay değil ama, seviyorum kardeşim, ne yapayım; zor
mor, halvet olmaya değer bence.
Yazı
başlığını “İki dirhem bir çekirdek” diye atmıştım ya, işte bu çekirdek, harnubun çekirdeğidir.
Asırlarca, belki binlerce yıl ağırlık ölçüsü olarak kullanılmış harnup
çekirdeği. Alimlere göre, boyutu farklı bile olsa ağırlığı değişmeyen tek bitki
çekirdeği, harnubunkiymiş. Dört çekirdek
bir dirhem edermiş. Dirhem, Okka’nın
dörtyüzde biri. Yani ki, 1600 harnup
çekirdeği bir okka gelirmiş; iyi mi? Peki okka ne kadar çeker diyrsanız, o
da 1283 grama eşit. Büyüklerimiz okkayı yaşamış. Ekmeği bile okkayla
alırlarmış…
Dirhem
dedik ama, harnup çekirdeğinin diğer bir ölçü birimleri Karat ve Miskal’le de hısımlığı var. Elmas ticaretinde
kullanılan karat 2 çekirdek
karşılığıymış. Zaten sözcük harnubun Latince adı keratonia’dan geliyormuş. İnci
tartımında kullanılan Miskal de 6
çekirdek tutarmış.
Bazı
kaynaklara göre Eski Osmanlının altın paralarından biri de iki dirhem bir çekirdek
ağırlığındaymış. Kılık kıyafeti gösterişli olanlar için “İki dirhem bir çekirdek giyinmiş” demelerinin ardındaki gerçek
buymuş.
Haaa,
harnubun Viagra’dan daha etkili
olduğuna dair iddialar var ama o konuda bilgim yok(muş).
