MUTFAK ATIKLARI YUMURTA OLURDU
Çocukluk
yıllarımda dışarıdan yumurta aldığımızı hatırlamam. Akağaç yontusu incecik ve düzgün şeritlerle örülmüş,
kavsara dediğimiz küçük, dört ayrıtlı
sepetimizde her zaman yumurta olurdu. Birçok evde olduğu gibi bizde de mutfak atıkları ziyan edilmez, yumurtaya
dönüştürülürdü. Atıklarla yapılan yumurtanın tarifsiz lezzet ve kokusuna
duyduğum özlem hala güçlüdür.
Sebze
ve meyvelerinki kadar, sofra atıkları da aynı amaçla kullanılabilen hammadde
sayılırdı. Patlıcanın, hıyarın, banadura’nın
(domates), patatesin, meyvelerin kabuğu, koçanı, oyulmuş patlıcan ve kabağın
içi ile tabak-tencere artıkları, kırıntılar özenle toplanır, avlunun bir
köşesindeki kümese götürülürdü. Bizim, boğazı ve gövdesi kızıl ağırlıklı,
boğazın alt tarafı sarı bordürlü yeşil, kanat uçları altın sarısı, kuyruğu her
renk pırıl pırıl irice horozumuz kümese
yapılan her yemek servisine ilk gelen olurdu. Kümes Beyi döküleni
gagalamadıkça tavuklar yanaşmazdı. O yıllarda tavuk milleti de erkek egemen
kültüre bağlıydı demek ki.
Defalarca
yazmışımdır; dokuz yüz altmışlara kadar Adana’da avlusuz ev olmazdı, olamazdı.
Pek çoğunda da, bazılarının pines,
bazılarının pine de dedikleri kümes yer alırdı. Her kümesin de,
genelde sütlü kahve ya da siyah-kırçıllı tüyleriyle göze çarpan üç beş ya da
daha fazla tavuğuna kol-kanat geren horozu olurdu. Şafak sökerken uzaklarda, çoook uzaklarda öten horozun sesi her yanda
duyulurdu. Çünkü motorlu taşıt yok denecek kadar azdı, klima gürültüsü
henüz arz-ı endam eylememişti.
O
yıllarda horozlardaki sıra saygısına gıpta etmişimdir. Hepsi birden değil,
adeta sırayla öterdi. Biri biterken diğeri başlar, ses yakınlaştıkça da öten
horoz sayısı artardı. Her biri en azından sekiz-on kez ses verirdi.
Kulaklarımız o denli alışkındı ki, horozun öttüğünü fark edemezdik adeta.
İşte,
tavuk dünyasının Adana Sancağındaki evdaşlarımız sayesinde, mutfak ve sofra artıklarımızdan en ala
yumurtalar böyle üretilirdi. Folluğa her yumurta düşüşünde kümes ehli, sanki
altın kaplama kunnamışlaR (kunnamak: yumurtlamak) gibi öyle
bir yaygara koparırdı ki, sokaktan geçenler bile o an bir yumurtanın dünyaya
geldiğini anlardı.
Folluklar
sap kısmı olmayan kargıdan örme sepetin yatırılmasıyla elde edilirdi. Ürün
kırılmasın diye de alt tarafında bir-iki tutam saman olurdu. Ne hikmettir,
nasıl öğrenmişlerdir bilemem, kunnayacak hayvan
illâ da bu yarım sepete otururdu. Birden fazla tavuk yumurta yapacaksa,
kendi aralarında sıraya bindirirlerdi. Yani horozların ötüşteki sıra saygısı,
tavuklarda da yumurtlama zamanı görülürdü.
Yazın
bağa-dağa, yaylaya giderken kümesteki dostlarımız da, ayakları çaputtan (eski bez parçası, paçavra) kesme şeritlerle bağlı vaziyette
arabada yerlerini alırdı. Yani, yaz olsun, kış olsun anca beraber, kanca
beraber yaşam şekli değişmezdi. Bağa çıktığımız ilk günlerde tavukların kurk oturduğuna tanık olurduk. Kurk
oturmak, tavuğun, folluğa değil de güvenli bir köşeye bıraktığı on kadar
yumurtanın üstüne, civciv çıkarmak için oturması demekti. Kurk tavuk tehlike
hissettiğinde ev sahibine bile kafa tutardı. Civcivler kümeslerde açan çiçekler
gibiydi. Yumurtadan çıkar çıkmaz toplu halde annelerinin ayaklarına yakın
dolaşırlar, yemlenmeyi, su kabından su içmeyi, eşelenmeyi, kene-solucan ve diğer böceklerle beslenmeyi öğrenirler,
bir-birbuçuk aylıkken de kendi başlarının çaresine bakacak kadar gelişmiş olurlardı.
Sitemizdeki çimlere musallat olan kurtla nasıl mücadele edebileceğimizi öğrenmek için yabancı sitelere girdim. En etkin çözüm tavuk beslemekmiş. Çok isterdim ama, mümkün değil, sitemizde tavuk yasağı var. Suni yumurtaya devam etmeyi sürdüreceğiz anlaşılan. Araştırmacı Yazar: Nurettin Çelmeoğlu
