HEYBE

HEYBE

Bisikletimin bir de sepetlik denilen yeri vardı. Burayı sepet için kullandığımı anımsamam. Fakat bazen kardeşlerimden biri, bazen de bir arkadaşım sepetliğe oturarak yol arkadaşım olurdu. Sepetlikte bir de sert yaya bağlı mekanizma vardı. Bir ucunu kaldırıp heybedeki yarıktan geçirerek tekrar kapattığımızda heybe artık, imkânı yok, yerinden oynamazdı. Bizim heybeyi zamanında babam kullanmış. Pazara giderken sepetliğe takardım. İki yanında bulunan torbaların dış yüzeyi desenli halı parçasıydı. Sırtının keçi kılı karışımlı kalın pamuk ipliğiyle dokunduğu belliydi. Her biri en az 20 kilo, belki daha fazla yükü taşıyabilecek kadar sağlamdı.

EŞEK VE ATLARA DA HEYBE KONULURDU

Eşek heybesi bisiklet heybesinden, at heybesi de eşek heybesinden büyüktü. Bunların da gözlerinde dış yüzeyi kilim ya da halı parçasıyla kaplı olurdu. Bisikletteki, diyelim ki 20’şerden 40 kilo taşırsa, eşeğin ki en azından 100, atınki de 120 kilo taşıyabilirdi.

Yıllardır heybe görmüyorum; belki görüyorum da fark etmiyorum. Şimdi de yapılıyor veya kullanılıyorsa, artık o eski dokuma ve desen niteliğini taşıdığını sanmam. Sanmam, çünkü artık dokuma, halı, kilim iplikleri kök boyalarla işlenmiyor. Eskiden, en çok ta yörükler, yünü, kılı, pamuğu uygun oranlarda karıştırıp zeytinyağıyla kaygan demetler haline getirirler, sonra da demetin bir ucunu elde inceltip kirmen denilen iğlere bağlardı. Kirmen döndükçe de lif demeti yavaş yavaş akıtılır ve böylece iplik topları üretilmiş olurdu. Yeteri kadar iplik elde edildikten sonra bu kez de birkaç gruba ayrılır ve her biri, çeşitli bitki kökü, çiçeği, yaprağı ve topraktan elde edilmiş maddelerle kaynatılarak istenilen renklerde boyanmış olurdu. Bu boyalar kolay kolay solmazdı.

ÇANTA HEYBELER

Yakın geçmişteki yıllarda entellektüeller ve gençler arasında heybeden çanta taşımak moda olmuştu. Bunlar tek gözlüdür.  Son yıllarda çanta heybe taşıyanlar azaldı fakat turistler tarafından kapışılıyor. Ne var ki, elli, altmış yıldır doğal elyaf ve doğal boya yerine sentetikler ve kimyasal boyalar kullanılıyor. Bazılarının kanserojen olduğunu bir değil birkaç kaynaktan okumuştum.

DERVİŞİN HEYBESİ

Dervişlerin mutlaka iki gözlü heybesi olurdu. Boş olsun, dolu olsun, her derviş omuzunda veya boynunda mutlaka heybe taşımak zorundaydı. Heybesiz derviş, asla derviş sayılamazdı. İnanışa göre, heybenin ön yüzünde iyilikler, tatlı sözler, şirin anılar olur, arka gözünde ise kötülükler, gıybetler, küfürler ve benzeri fenalıklar olurdu. Derviş her zaman iyiyi arayıp iyiye yönelmek zorunda olduğundan ön yüzü açık olur, buradan gerektikçe iyilik dağıtılırdı. Kötülükler ise anılarda bile kalmamalı, kimseye zarar vermemeli hele hele öç alma dürtüsünü uyandırmamalıydı. Bu nedenle de ağzı kapalı tutulurdu.

AVCI VE HEYBESİ

Abartı bağlantılı avcı hikâyelerini duymuşsunuzdur. Bir avcı anlatıyor… “O sene zemheri öyle zonturluydu ki, sabaha karşı Tuzlaya ava gittiğimde baktım su donmuş ve üstünde sayısız ördek. Tek fişek atmadan alıp alıp heybeye doldurdum ve eşeği Adana’ya doğru sürdüm. Biraz sonra güneş ortalığı ısıttı. Ördekler yavaş yavaş kendine gelmeye başladılar. Bir de fark ettim ki heybeden çıkabilmek için kanat çırpıyorlar. Daha da canlandılar ve kanatlarını daha hızlı çırpınca eşekle birlikte havalanmaya başladık. Korktum, ya düşersem diye. Neredeyse bulutlara değecektim. Aklımı seveyim; hemen cebimdeki bıçağı çıkarıp bir sağımdan bir solumdan ördekleri kesmeye başladım. Anca inebildiğimde Mihmandar’a gelmiştim.”

Hepsi bu kadar değil; turpun büyüğü heybede… Başınızı ağrıtmamak için bu kadarıyla yetiniyorum. [ Nurettin Çelmeoğlu)