HERGELE

HERGELE

Hergele deyip geçemezsiniz. Orada iyice soluklanacak kadar durmak gerekir. Hepsi bir yana, hergelenin kurulumu ve dağılımındaki düzen, insanoğlunun hayvanoğlundan alacağı derslerle doludur. Ne var ki, Adana Malı Hergele ile Türk Dil Kurumu’nun tarif ettiği hergele farklı kavramlar olup bana göre asıl hergele bizim hergeledir. Hergelecilik de, yaklaşık 55-60 yıl kadar önce tarihe karışmış gizemli bir meslektir.

İşbu karmaşık girişten sonra gelelim sadede…

Türk Dil Kurumu “Hergele” için iki anlam vermiş: 1) Binmeye veya yük taşımaya alıştırılmamış at veya eşek, 2)Terbiyesiz, görgüsüz kimse.

Haşa, sümme haşa, bizim hergelemizin bu iki tarifle de zerre kadar ilgisi, ilişkisi yoktur. İçinde at veya eşek bulunmaz. Tamamen sığırlardan oluşmuş akıllı-uslu hayvanlar topluluğudur. Ufkunda ne terbiyesizlik, ne de görgüsüzlük bulunmaz. Yalnııızz; hergele içinde bazen ve hiç beklenmedik zamanda bir veya iki tane hergele çıkar ki, bunlar koca bir sürüyü isteyerek ve bilerek uçuruma sürüklemekten çekinmez. Hergeledeki bu tür hergelelere “hergele” denmesi caizdir. Bir de şunu biliriz; bir boklu dana, bütün sürüyü  kirletir… Bu da çok doğru, pek yerinde bir saptama.

Hergeleci, İnekçe bilen, inek ruhundan anlayan mütevazı fakat maharetli biridir. Kargaların kahvaltı saatinde kentin bir uç mahallesinde ayaklanıp “Havvvah!..” veya buna benzer bir ses çıkarır. Bunun İnekçe karşılığı “Hadi arkadaşlar, yola çıkıyoruz”dur. İnekler, inek olduklarından hergelecinin anlamsız çağrısına tereddütsüz saygı gösterir. Hemen yakın avlulardan bir anda sekiz on inek belirip düzgün biçimde yola koyulur. Bundan sonra her iki iç evi geçerken bir, üç, beş; artık o avluda kaç hayvan varsa, sanki önceden telefon edilmiş te hazır olmaları istenmiş gibi sürüye katılır. Bunlarda mantık filan aranmaz. Sığırtmaç ne isterse, hiç düşünmeden kutsal emirmiş gibi yerine getirirler. Böyle, böyle, diyebilirim ki yarım saatte birkaç yüz ineklik, düzgün sıralı kocaman bir sürü, nafakalarını çıkaracağı yeşil alanlara doğru yol alır. Bunlar için işkembeyi dolduracak ot ve yeterince su büyük nimet sayılır ve bunları hergeleciye borçlu olduklarına inanırlar.

Bütün bu gelişmeler olurken hergeleci arada sırada “Ooohha!..  Haa’… Hööv!..” gibi sesler çıkarır. İnek dilinde bunlar “Düzgün yürü!.. Önüne bak!.. Sırayı bozma!.. Peşimden yürü!..” gibi komutlar olmalı ki, sürü gerçekten nizam ve intizamını asla bozmaz. Uzun bir yürüyüşten sonra inek ahalisi otu, suyu olan ve kimsenin rahatsız edilmediği, kimsenin de rahatsız etmediği alanlara gelip yayılmaya başlar. Yayılmak, Adanaca’da, hayvanın kırda-merada beslenmesi anlamındadır.  Ben nafaka paylaşımının insanlar arasında bu kadar sessiz, bu kadar karşılıklı saygı ve düzen içinde yapıldığına asla tanık olmadım.

Gün batımına yakın Hergeleci yine İnekçe komutlar verir ve sürü sıraya girip geldiği yoldan geri döner. Bu kez memeleri hayli şişkindir ve sağılmaya amadedir. Mahallelere girerken, her inek hangi kapının malı olduğunu bilir ve kendiliğinde ayrılıp evine, bağlanacağı kazığın yanına gelir. Bir bakıma, sabahki kurulumun tersi işlemektedir. Bu kez sürü ilerledikçe kendiliğinden ayrılan hayvanlar nedeniyle sayı ha bire azalır ve nihayet hergelecinin ilk ayaklandığı yerde biter. Evine dönen inek, “Ohh, bugün de karnımız doydu, başka ne isterim ki…” deyip ahırında geviş getirmeye başlar. Bu sırada güneş batmak üzeredir ve yüzlerce evin avlusunda (her damlası organik) süt sağılmaktadır. Aynı sürü, gün doğarken yeniden toplanacaktır kuşkusuz.

Her ne kadar süt buzağının, dananın hakkıysa da, buna dikkat edilmez, paraya çevrilir. “Ne kadar süt, o kadar para” kabul edildiği için de, inaklar ha bire sağılır da sağılır…

Laf aramızda, insanlar arasında da felâketi “Mükâfat” gibi gösteren hergelelerle tarih boyunca karşılaşılmış ve halen de bazı toplumlarda karşılanmaktadır. Yüce Tanrım milletimizi hergeleden ve hergelecilerden korusun.