KÖŞKER

KÖŞKER

Eskilerin dediği gibi, yemin etsem başım ağrımaz; orta boy ve yukarısı sayılabilecek her sokakta mutaka bir köşker olurdu eskiden. Kuşkum yok, gençlerden onuna “Köşker ne demek?” diye sorsam, bilse bilse üçü, belki dördü bilir, diğerleri pel-pel bakar. Ayakkabı tamircisi olduğunu öğrenince de “Hiç duymamıştım” şeklinde tepki verirler. Haklıdırlar da… Çünkü artık onarım düşünülmüyor, sadece “Eskidi” denilip yenisi alınıyor çoklukla. Onarımı, daha çok bencileyin kıdemli ehl-i kamiller hatırlıyor. Bu, en azından büyük kentlerde böyle.

Ökçe sorunum oldu. Döndüm, dolaştım köşker bulamadım. Bir dostum söyledi, artık ökçeleri bazı boyacılar değiştiriyormuş. Ellerinde çeşitli boyda hazır lastik ökçeler varmış. İki dakikada hallediyorlarmış. Biri de Otogardaymış. Henüz gidemedim. Tembelliğimden kurtulduğum bir gün aklıma düşerse gitmeyi düşünüyorum.

Sokağımızın başında Köşker Memed Emmi’nin tezgahı vardı. Takım-taklavatını koyduğu sandık bir balkonun altındaydı ve akşam eve giderken asma kilidi vurur, ertesi sabah gelip açardı. Koca tahta bloktaki örsü, kırka-kırk ya da en çok elliye-elli genişliğinde, belki 40 santim  yüksekliğindeki tezgahı yerleştirdikten sonra yarısından kesilmiş tenekesine kahvehaneden su doldurup kalın önlüğünü takınca işe koyulurdu. Onarım için bırakılmış ayakkabıları dakikalarca ve her milimine dikkat ederek inceledikten sonra neresine nasıl müdahale edeceğini kararlaştırırdı. Ökçe, pençe işi varsa, kösele parçalarından en uygun olanlarını seçip su dolu yarım tenekeye koyarak yumuşamasını beklerdi. Dikiş varsa, kopmaz-kırılmaz balıkçı ipliğini dakikalarca ve defalarca balmumundan geçirirdi. Balmumu ipliği sağlamlaştırıp tarazlanmasını, yani lif -lif dağılmasını önlediği gibi, kayganlık da verirmiş. Metal yerine de, hindiden elde edilen ve kalın kıl görünümündeki esnek, organik iğneyi kullanırdı.

Yüzü sağlam altı “gitmiş” ayakkabılara yeni pençe yapacağı zaman yeterince ıslatılmış köseleyi çekiçle dakikalarca döverek sağlamlaştırırdı Memed Emmi. Teğel yapar gibi, iki çiviyle tutturduğu köseleyi falçatasıyla gayet düzgen kesince işin zor kısmı tamamlanmış olurdu. Bu kez de çiriş dediğimiz yapıştırıcı uygular, ardından da ya diker, ya da çivilerdi. Dikiş ipliğini  pence kenarına açtığı kapaklı kanala gömmesini hayranlıkla izlerdim. Balmumuna doyurulmuş ipliğin iki ucuna hindi iğnesini tutturduktan sonra dikişe geçerdi. Köseleyi, yine ucunu balmumna sürterek kayganlaştırdığı tığla deler, iğnenin birini içeriden dışarıya, diğerini de dışarıdan içeriye sokup iki eliyle kavrayarak kollarını hızla iki yana açardı. Böyle böyle, yan yana dizilmiş zincir baklaları gibi sağlam bir dikiş elde edilmiş olurdu.

Yok, dikiş değil de çiviyle tutturacaksa, bir avuç çiviyi ağzına alır, birini çakarken diğerini dudakları arasına çıkarıp hazırlardı. Bütün bunlar saniye içinde tamamen seri hareketler şeklindeydi. Uzaktan bakıldığında, çiviyi alıp tek çekiç darbesiyle çaktığı hissedilmez, sanki bir alini dudaklarına değirip diğeriyle de çekici vurarak oyun oynuyormuş gibi izlenim verirdi. Çivileme, ayakkabının örse giydirilmesinden sonra yapıldığından sivri uç kendiliğinden kıvrılarak rahatsızlık vermez, ayrıca bağlantıyı sağlam tutmuş olurdu.

1950’lerin ikinci yarısında ithalat kısıtlandı. Cam, kahve, otomobil lastiği, bisiklet ve daha yüzlerce ürün bulunmaz oldu. Araç sahipleri ne yapacağını şaşırmışken, lastik kaplama işi icad edildi. Arızalı lastiklerin dış katmanı çelik kamalarla soyuluyor, soyulmuş yüzeye kauçuk levhalar yapıştırılıp lastik izleri oyulmuş kalıp içinde ısıtılarak yenileniyordu. İşte o soyulan lastik katmanı, çok dayanıklı ayakkabı pençesi ve ökçesi olarak kullanılmaya başlandı. Kepkebi dedikleri geniş ve yassı kafalı çivi  lastiğe iyice gömüldüğünden ne lastik, ne de çivi kolay kolay aşınmıyordu .

İnşaat ve bahçe-tarla işi gelenlerin altı üstü parçalanmış ayakkabılarını bile adam ederdi Memed Emmi. Yüzüne, aynı renkte deri keserek ince dikiş yama yapar, altını da taşıt lastiği ile tahkim ederek adam ederdi.